Ontolojik Kanıt

Tanrının varlığına dair ontolojik kanıt, ilk defa Anselm tarafından 11. yüzyılda sistematik bir şekilde ortaya kondu. Bu iddiayı ilk duyduğumda anlayamadım, garipsedim. Daha sonra "burada bir hata var ama ne?" diye sordum kendime. Etkileyici bir argüman olmasına karşın açık bir hataya sahip olduğu kesin. Argümanı inceleyen kişi, uzun uzun incelemeden de ontolojik kanıta yeterli bir cevap veremez kanısındayım.

Anselm'in çağdaşlarına ve günümüz teologlarının da çoğunlukla sahip olduğu "Tanrı akıl ve mantık ile kavranamaz. Ona iman etmeliyiz ve hepsi bu, mantığın bittiği yerde inanç başlar" görüşüne karşılık, felsefeyi kullanarak bir kanıt sunma çabası elbette takdir edilesi bir çaba. Ben de "Tanrı varsa akıl ve mantıkla onu kavrayabiliriz" görüşü ile yola çıkarak onu araştırmaya ve sorgulamaya başlamıştım. Bu sebeple, Anselm gibi teologların/filozfların/bilim insanlarının gözümde yeri ayrıdır. Fazla uzatmadan kanıtın en basit halinde formüle edilişine bakalım:

1- Tanrı daha iyisi/mükemmeli düşünülemeyecek kadar iyi/mükemmel olandır.

2-Varolan bir tanrı, varolmayan bir tanrıdan daha iyidir/mükemmeldir.

3- Dolayısıyla tanrı vardır.

Tanrısının sıfatlarından yola çıkarak (a priori olarak) onu kanıtlama çabasıdır bu ontolojik argüman. Argüman bir çok filozof tarafından farklı formulize edilmiş olsa da en çok rastlanılanı bu ifadelerdir. Bu argüman varoluşun bir özellik olduğu üzerine kuruludur. Kanıtın kilit noktası "Varoluş özelliğine sahip bir tanrı, varoluş özelliğine sahip olmayan bir kavramdan daha mükemmeldir." önermesi olduğuna gör şu soru sorulabilir:

"Varoluş bir özellik midir ki tanrı 'varoloş özelliği'ne sahip olsun?"

Farzedelim ki varoluş bir özellik olsun. Bu durumun sonuçlarını inceleyelim! Eğer bu önkabulün sonunda çelişki içeren bir önerme ortaya çıkıyorsa, 'Varoluş bir özelliktir' savı yanlışlanmış olur. Bu durumda varoluşun bir özellik olmadığını görürüz.

Ortaya atılan bir özellik için, bu özelliğe sahip şeylerin varolup olmadığı sorulmalıdır. Örneğin "'Yuvarlak olma' özelliğine sahip şeyler var mıdır?" sorusunu sorabiliriz. Bu sorunun cevabı açıktır ki "Bir özelliğe sahip şeyler vardır veya yoktur. Örneğin yuvarlak olma özelliğine sahip şeyler varken üç köşeli kare özelliğine sahip şeyler yoktur" ifadesi olacaktır. Buraya kadarki elde ettiğimiz sonuçları inceleyelim:

-Varoluş bir özelliktir(Test ediyor olduğumuz ön kabul)

-Şeyler özelliklere sahiptir.

-Elimizde bir özellik tanımı tutuyorsak, bu özelliklere sahip şeylerin olup olmadığını sormamız gerekir. (Üç köşeli kare özelliğine sahip şeylerin varolup olmadığını sormamız gerekir)

Buraya kadar kendimi anlatabildiysem devam etmek isterim. Ama konu bir bütün olduğundan buraya kadarki sonuçları anlamadan geçmeyin derim, yoksa yazının devamı da anlamsız gelecektir.

Şimdi elimizde tuttuğumuz sonuca göre 'özellik tanımlarının gerçekte şeylerin sahip olup olmadığı'nı sorabilceğimizi biliyoruz. O halde şu soruyu rahatlıkla sorabiliriz:

Sert olma özelliğine sahip şeyler var mıdır?

Az önceki sonuçlardan elde ettiğimiz bilgilere göre bu soruyu sorabileceğimiz anlaşılır. İlk önce kabul ettiğimiz ve test edeceğimiz ön kabul olan 'Varoluş Özelliktir' önermesini düşünürsek, yukarıdaki soru yeni bir soru doğurur. "Sert olan şeylerin sahip olduğu varoluş özelliğine sahip şeyler var mıdır?" Bu sorunun iki cevabı olabilir:

1- Yoktur.

2- Vardır.

Eğer birinci cevabı kabul edersek hiçbir şeyin varoluş özelliğine sahip olamayacağından varlık diyebileceğimiz şeyler olmazdı. Varlık diyebileceğimiz şeyler varsa birinci cevap hatalı bir cevaptır çünkü hiçbir şeyin varolmayacağı sonucunu doğurur.

Eğer ikinci cevabı kabul edersek, bu sefer de varoluş da bir özellik olduğundan dolayı, aynı soruyu yeniden sormamız gerekirdi. Bu sefer de "Varoluş özelliğine sahip şeyler var mıdır?" sorusu ortaya çıkar ve yine yukarıdaki iki cevaba (vardır veya yoktur cevaplarına) ulaşmış oluruz. Bu durumda verilen cevaplar bizi sürekli bir döngüye götürür. Sorulan sorulara sürekli "Vardır" cevabını verdiğimizde ise şeylerin varoluşu sonsuza kadar ertelenecek ve varlık diye bir şey olmayacaktı.

Bir şeylerin varolması için varoluş, özelliklerin dışında olmalıdır. Varoluşu özellik olarak ele alırsak, varlık diye bir şey olmamalıydı. Ama varlık diyebileceğimmiz şeyler var. O halde varoluş bir özellik değildir. Dolayısıyla ontolojik argüman kilit noktasından yıkılmış olur.