Kötülük Problemi

Daha önce Felsefe ve Tanrının Yokluğu ve Dindarlara Sorular kısmında bahsi geçen Kötülük Problemine karşı dindar çevrelerden gelen cevaplar bu yazıda irdelenecektir. Öncelikle kötülük problemi şu şekildedir:

1.Tanrı vardır.

2.Tanrı mutlak iyidir.

3.Tanrı herşeye kadirdir.

4.Kötülük vardır.

Yukardaki maddelerden herhangi üçünü kabul eden kişi, dördüncüsünü reddediyor olmalıdır. Yani:

• Eğer Tanrı varsa (madde 1) ve mutlak iyiliği (madde 2) istiyorsa ve istediği herşeyi yapabilecek kadar güçlüyse (madde 3) , o zaman kötülük olmamalıdır.
• Eğer Tanrı varsa (madde 1) ve sadece iyiliği istiyorsa (madde 2), fakat dünyada kötülük varsa (madde 4) o zaman Tanrı istediğini yapamıyor demektir, böylece Tanrı herşeye kadir değil demektir.
• Eğer Tanrı varsa (madde 1) ve herşeye kadirse (madde 3) ve kötülükte varsa (madde 4), o zaman Tanrı kötülüğü yaratmıştır, o zaman Tanrı mutlak iyi değildir.
• Son olarak, eğer Tanrı aynı zamanda mutlak iyi (madde 2) ve herşeye kadir (madde 3) ise ve buna rağmen kötülük varlığını sürdürüyorsa (madde 4), o zaman böyle bir Tanrı varolamaz.

Kötülük Problemine cerilen cevaplar ve bu cevapların eleştirisi de aşağıdaki gibidir:

1."Kötülük insanın özgür iradesinin bir ürünüdür. Tanrı bize özgür irade vermiştir çünkü özgür irade çok değerli bir şeydir. Ama bize hem özgür irade verip hem de bizi kötülük yapmaktan alıkoyamaz."

Bütün kötülükler, mesela doğal afetler, insanın özgür iradesinin ürünü değildir. Kötülüğü sadece insan kaynaklı kötülükleri içerecek şekilde yeniden tanımlasanız bile hâlâ Tanrı'nın kontrolü altında olan doğal afetlerin getirdiği gereksiz ıstırabı açıklamanız gerekecektir.

Alfa Notu: Madem tanrı mutlak iyi idi o zaman bizi hiç yaratmayabilirdi. Özgür irade savunması da bir yerden sonra geçersizdir. Eğer kötülük olmasaydı irade de olmazdı. Buraya kadar doğru, fakat bize iradeyi veren de Tanrının kendisi değil mi? Bu iradenin kötülüğe yol açacağını biliyordu, o zaman kötülüğe yol açacak varlıkları yaratması da mutlak iyi olması sıfatıyla çelişecektir.

2."İnsanların önemli ahlaki erdemleri geliştirebilmesi için bir miktar ıstırap zorunludur. Bazı ahlaki değerler sadece ıstırap çekmeye ve diğer kötülüklere cevap olarak var olabilir. Örnekler: cesaret, hayırseverlik, irade gücü."

Tüm bunlara dünyada var olan ıstıraptan çok daha azıyla ulaşılabilir.

Alfa Notu: Tanrı mükemmel sayıldığı için tümüyle erdemli bir varlıktır. Ya o da tümüyle erdemli olmak için ıstırap çekmiş olmalıdır ya da ıstırap olmadan da erdeme ulaşılabilir. Eğer tanrı erdemlere sonradan ulaşmışsa ve erdemlere ulaşmak için ıstırap çekmişse o zaman tanrı acı çekebildiği için mükemmel değildir ve erdemlere ulaşmadan önce mükemmel değildi, bu sebeple erdemleri olan tanrı sonsuzdan beri tanrı değildi.

Bu durum karşısında tanrının sonsuzdan beri erdemlere sahip olduğu anlaşılır. O halde erdeme ıstırap olmadan da ulaşılabilir. Dolayısıyla insan da kötülük olmadan erdeme ulaşabilirdi. 

3."İyilik ve kötülük sadece birbirilerinin karşıtı olarak var olabilirler. Dolayısıyla, kötülük ortadan kalkarsa iyilik de otomatik olarak ortadan kalkar."

İyilik, kötülükten bağımsız var olabilir. Bir yarışı kazanmak iyidir, ama kaybetmek kötü değildir. Torununuza oyuncak almak iyidir, ama odası oyuncakla doluyken almamak kötü değildir.

Alfa Notu: Bu cevap da tanrının her şeye gücü yetmesi sıfatı ile çelişir. Her şeye gücü yeten bir tanrının kötülüğü kaldırıp iyiliği bırakmaya gücü yetemez mi? Eğer yeterse ve mutlak iyi ise neden bunu yapmamıştır?  Eğer yetemezse zaten ona tanrı dememizin bir anlamı yoktur.

4."3 numaradan biraz farklı: Kötülük yok edilseydi her şeyin iyi olduğunu bilemezdik çünkü bir şeyi ancak karşıtıyla birlikte algılayabiliriz."

Biz bir şeyi iyi olarak belirleyemesek bile o şey hâlâ iyi olabilir. Ve kötüye dair hiçbir deneyimimiz olmasa bile o şey yine de iyi olabilir. Torunlarım, oyuncak sahibi olmama deneyimini hiç yaşamamalarına rağmen oyuncak sahibi olmanın iyi olduğunu biliyorlar.

Alfa Notu: Verilen cevap 3. maddeye benzer olduğu için aynı mantığı kullanarak bir not yazmak istiyorum: Tanrı bizi kötülüğün yok edilmesi durumunda da iyiliği bilebileceğimiz şekilde yaratamaz mıydı? Eğer bunu yapmaya gücü yeterse ve mutlak iyi ise neden bunu yapmamıştır?  Eğer yetemezse zaten o tanrı değildir.

5."Belki Tanrı bizimkinden farklı bir iyi anlayışına sahiptir. Belki bizim kötü diye düşündüğümüz aslında iyidir."

Nedensiz ıstırabın kötülüğü konusunda kendi yargımıza güveniyoruz. Hiç kimse Tanrı'nın bunca ıstıraba izin vermesi için bir neden düşünemez. Ağza bile alınamaz dediğimiz olaylara izin veren bir Tanrı'ya neden tapalım? Tanrı'nın iyi kavrayışı bizimkinden farklıysa bu Tanrı için daha da kötüdür. O zaman kötü bir hükümdardan başka bir şey olmaz. Gücü olabilir ama ahlaki yetkesi olmaz ve hiç kimsenin ona tapması gerekmez. "İyi" ve "Kötü" bizim sözcüklerimizdir ve bizim kavramlarımızı adlandırırlar. Tanrı'nın bizim kavramlarımız hakkındaki fikrinden bahsetmek, kavramlarımızda hiçbir fark yaratmayacak, boşuna bir eylemdir.

Alfa Notu: Bahsedilen problem dinlerdeki Tanrı anlayışı üzerine kurulu olduğundan Tanrının kötülük anlayışını kutsal kitaplardan çıkarabiliriz. Dolayısıyla şu önermeler yazılabilir.
1: Tanrı onu bilmemiz için kutsal kitapları yollamıştır
2: Dolayısıyla ondaki yilik/kötülük anlayışını kutsal kitaplardan çıkarabilmemiz gerekir
3: Tanrının iyilik/kötülük anlayışı kutsal kitaplara bağlı olunca da kötülük vardır.
4: Dolayısıyla bu olay tanrının mutlak iyi oluşu sıfatıyla hala çelişki içindedir.

6."Belki de dünyadaki tüm kötülüklerin hizmet ettiği altta yatan bir amaç var, ama biz insanlar onu kavrayacak kadar akıllı değiliz. İnançlı olun biraz."

Ne olabilir o amaç? Hem doğamıza aykırı eylemleri neden körlemesine kabul edelim? Tanrı bize ne demeye eylemlerini kınamamıza yol açacak bir doğa vermiş olsun?

Alfa Notu: Tanrının amacının bilinememesi durumunda ona inanmamak varılası en doğal sonuçtur. Sonuçta dinlerin anlattığı tanrı modelinde bizi yaratan odur ve bizi onu anlayacak şekilde de yaratabilirdi. Sorumluluk yine Tanrının başına kalıyor. Ve ona aklımızın ermemesi bizi inançlı değil inançsız yapmalıdır.

7."Kötülüğün sorumlusu Tanrı değildir. Şeytandır."

Museviliğin, Hıristiyanlığın ve İslamın Tanrısı şeytandan daha güçlüdür, dolayısıyla nihai sorumluluk ona aittir.

Alfa Notu: Tanrı her şeyi bilendir ve şeytanı yaratan odur. Şeytanı yaratırken de kötülüğe sebep olacağını biliyor olmalıdır.

8. "Tanrı'nın tanımını biraz zayıflatırsak, Tanrı'nın varlığı kötülüğün varlığıyla bağdaşabilir. Böylece, örneğin, Tanrı bütün kötülüğü anında yok edemeyebilir."

Kutsal kitaplarda anlatılan Museviliğin, Hıristiyanlığın ve İslamın Tanrısı pek öyle iyiliksever görünmemektedir ama bu dinlere inananlar, iyiliksever Tanrı inancını terk etmek yerine kutsal kitaplardaki bu nahoş pasajları görmezden gelmektedir

Kaynak:

John L. Mackie, “Kötülük ve Mutlak Kudret”, Klasik ve Çağdaş Metinlerle Din Felsefesi, çev.: Metin Yasa, Etüt Yay., Samsun 1997, ss. 135-136.

Victor J. Stenger, Başarısız Hipotez: Tanrı, Çeviren: Algan Sezgintüredi, Aylak Kitap, 2011.