Tasarım ve Tersine Mühendislik

Canlıların tasarlandığını iddia ediyorsak ve bu tasarımın ilahi bir güç olan Tanrı tarafından gerçekleştirildiğini düşünüyorsak ortaya atılan argüman, beraberinde saçma sonuçları doğuracaktır. Bu saçma ve anlamsız sonuçlardan biri Dawkins’in deyimi ile ‘Tanrının yararlılık işlevi’ ve bundan doğacak olan belirsiz yargılardır. Tam bu noktada “tersine mühendislik” dediğimiz akıl yürütme tekniği ile karşı karşıya kalırız.

Tersine mühendislik, akıllı bir varlığın planının ürünü olan ve bir amaç için tasarlanmış şeyler üzerine uslamlama yöntemidir. Herhangi bir tasarlanmış varlık ile karşılaşıldığı zaman bu varlığın sisteminin, çalışma yönteminin ve yapısının çıkarımsal akıl yürütme ile belirlenmesi tersine mühendislik ile gerçekleşecektir. Dawkins tersine mühendislik yöntemini şu şekilde açıklamaktadır:

Tersine mühendislik bir uslamlama tekniğidir ve şu şekilde çalışır: Bulduğunuz ve anlamadığınız bir insan ürünüyle karşı karşıya kalmış bir mühendis olduğunuzu düşünün. Bunun bir amaçla tasarlandığını varsayarsınız. Hangi sorunu çözmekte yararlı olduğunu anlamak için nesneyi parçalarına ayırıp incelersiniz: "Filanca işi yapmak için bir makine üretmek isteseydim, buna benzer bir şekilde mi yapardım? Yoksa bu nesnenin, falanca işi yapmak için tasarlanmış olduğu kabul edilirse, daha iyi mi açıklanmış olur?”

Herhangi bir insan tasarımı ürün gördüğünüzde bunun ne amaçla yapılmış olduğunu sormak doğal bir istek olacaktır. Örneğin tasarlanmış olduğu iddia edilen bir nesneyi önünüze getirdiklerinde bunu tasarlayanın bir amaç doğrultusunda eylemini gerçekleştirdiğini düşünmek için yeterince sebebiniz olur. Kendinizi tasarlayıcı yerine koyup “Nasıl bir amacım olsaydı böyle bir tasarımı meydana getirirdim?” diye sorduğunuzda tasarımın üzerine kurulu olduğu düşünceyi kavrayabilirsiniz. Bir saat gördüğünüzde tersine mühendislik yöntemini kullanarak bu aletin zamanı ölçtüğünü ve doğal olarak zamanı ölçmek için tasarlandığını iddia edebilirdiniz. “Elimde tuttuğum nesnenin işleyişi ve çalışma şekli zamanın ölçümü ile birebir uyum gösteriyor. Eğer bir mühendis olsaydım ve bu aleti yapmış olsaydım amacım büyük ihtimalle zamanı ölçmek olurdu. O halde bu aletin amacı zamanı ölçmektir.” ifadesini akıldan geçirmek rasyoneldir.  Bir saatin yararlılık işlevi zamanı ölçmektir. Pratikte de bu yöntem sıklıkla kullanılır. Hatta tersine mühendislik yönteminin, mühendisliğin temeli olduğunu söyleyenler bile bulunur. Elbette tasarım argümanı üzerine yazdığım bu yazıda tersine mühendisliğin ekonomide, yazılımda ve mühendislikte ne işe yaradığı üzerinde durmayacağım. Bunun yerine tersine mühendislik yöntemin “Tanrı tarafından tasarlanmış olduğu iddia edilen tasarım ürünü canlılar” üzerinde ne gibi sonuçlar doğuracağını inceleyeceğim.

Canlıların, muazzam karmaşıklığıyla beraber; plan yapan, düşünen, aklından geçiren ve amaçlayan bir güç tarafından yaratıldığını iddia eden benzetmeye dayalı tasarım kanıtı, tersine mühendisliği kendi üzerine çekecektir. Tanrının yararlılık işlevi nedir? Örneğin gözlerin bir amaç için tasarlanmış olduğunu iddia eden inançlılar bununla beraber “Gözler Tanrı tarafından tasarlanmıştır” diyecektir. Gözler için tersine mühendislik uygulandığında doğal olarak “Eğer tasarımcı olsaydım ve gözleri tasarlasaydım, bundaki amacım ne olurdu?” sorusu doğacaktır. Elbette kendinizi tasarımcı yerine koyduğunuzda gözlerin, canlıların görmesi için tasarlandığı sonucuna ulaşırsınız. Bununla birlikte tıpkı gözler gibi aslanlar da bir amaç için tasarlanmış olmanın belirtilerini gösterirler. Aslanları inceleyerek tersine mühendislik yaptığımız zaman şunu görürüz: aslanlar, bir ceylanı parçalayabilmek için pençelere; onları sindirebilecek mideye; onları kavrayabilecek ağza ve benzeri yapılara sahiptir. O halde tersine mühendislik aslana uygulandığında, aslanların, ceylanları öldürebilmek amacıyla tasarlandığı sonucunu çıkarırız. Fakat bizzat ceylanlar da inançlıların gözünden tasarlanmış olma özelliklerini barındırır. O halde bu yöntemi ceylana da uygulamakta bir sorun bulunmaz. Ceylanlar hızlı manevra yapabilen, tehlikelere karşı duyarlı sezgileri olan canlılardır. Adeta vahşi hayvanlar tarafından öldürülmemek amacıyla tasarlanmıştır. Yani tersine mühendislik yöntemini ceylana uyguladığımızda, bu yöntemi aslana uyguladığımız zaman çıkan sonucun tamamen karşıtı olan bir sonuca ulaşırız: Ceylanlar aslandan kaçmak için mükemmel olarak tasarlanmıştır. Bir tasarımcı varsa nereye varmaya çalıştığı müphemdir. Aslanlar ceylanları yakalayıp öldürmek için, ceylanlar aslanlardan kaçabilmek için özel olarak tasarlanmıştır. Tek bir tasarımcının olduğu iddiasına karşın bu sonuç oldukça gülünçtür. Akıllı bir tasarımcının canlıları yarattığı düşüncesi bu tür komik sonuçları doğuracaktır.  

Tersine mühendisliğin doğurduğu bu saçma sonuçlar canlıların doğal yollarla evrim geçirmesini kabul ettiğimiz zaman anlamsızlığını yitirecektir. Zira iki tür arasında sürekli olarak bir silahlanma yarışı olduğunu söyleyen evrim kabul edildiğinde “Aslanların evrimi ceylanları daha iyi yakalama yönünde baskın çıktığından dolayı aslanlar ceylanları “yakalayabilmek için tasarlanmış” gibi görünür. Aslanların bu seçilimsel yönü söz konusu olduğunda en iyi manevra yapabilen ceylanlar hayatta kalacağından dolayı ceylanların evrimi iyi manevra yapma yönünde baskın çıkmıştır. Doğal olarak ceylanlar aslanlardan “kaçabilmek için tasarlanmış” gibi görünür. ” Bu ise plan yapan bir tasarımcıdan daha mantıklı bir açıklama sunar. Paley’in saat analojisinin tersine doğadaki saatçi evrimdir. Doğal seçilim plan yapmaz, geleceği hayal etmez, aklından ne yapacağını geçirmez, hayatta kalan ve üreme kabiliyeti olan türlerin yaşaması dışında özel bir amaca sahip olmaz. Bu durumda tersine mühendisliğin ulaştığı sonuçlar abes değildir. Canlıların özel bir amaçla, yüce bir güç tarafından tasarlanmış olduğu fikri sorgulamayı görev edinmiş hiçbir insan tarafından kabul edilmemelidir.