İnsanın Üstünlüğü ve Ruh

İnançlı insanların çoğu zaman “İnsanı diğer canlılardan ayıran şey ruhtur” deyimini duymuşsunuzdur. Bu yazımda bu deyimin geçerliliğini inceleyeceğim. Elbette bazı inançlılar bu ifadeyi doğru kabul etmeyip “İnsanı diğer canlılardan üstün kılıp diğer canlılardan ayıran bir özellik yoktur” diyebilir. Bu kimseler bu yazıyı dikkate almayabilirler.

Yazıya başlamadan önce yukarıdaki ifadeyi savunan bir insanın ruh kavramından ne anladığını şu maddelere indirgeyebiliriz:

1- Canlılık
2- Akıl 
3- Bilinç 

Öncelikle (1) numaralı madde için "ruh" kavramının insanı diğer canlılardan ayırmak için kullanılamayacağını belirtmeliyim. Zira eğer ruh dediğimiz şey canlılara canlılık özelliğini veren cevher ise tıpkı insanlar gibi diğer tüm canlılarda da bu cevher bulunmalıdır. Bu da insanı diğer canlılardan ayıran özelliğin ruh olmadığı anlamına gelir. Kaldı ki canlılığı da cansızlıktan ayıran herhangi bir şey yoktur. Zira canlılığın temelinde bizzat cansız kimyasal ve fiziksel reaksiyonlar yatar. Bu konuyu daha sonra inceleyebilirim, şu an için konuyu dağıtmamak adına burada bırakıyorum.

Eğer ruhtan kasıt akıl ise bu da ruhun "diğer canlılarda bulunmayıp insanlarda bulunan bir cevher" olmadığını gösterir. Zira memelilerde en yaygın olmakla birlikte diğer canlıların da akıl yürütebileceğini biliyoruz. Gerek alet kullanabilen kargalar gerek kendini savunmak için alet yapan şempanzeler ve diğer sayısız spesifik örnek diğer canlıların da akıl yürütme yeteneğine sahip olduğunu gösteriyor. Yalnızca insan türünün parmak yapısı alet yapımına daha elverişli şekilde evrimleştiği için akıl yürütme yeteneği de ve doğal olarak beyin de daha fazla gelişti. Fakat bu gelişimi tek bir nesle borçlu olmadığımızı söyleyebilirim. Bu gelişim nesiller içerisinde gerçekleşti ve akıl yürütme yetisi "İlk insanın babası(eğer inançlı kabul ediyorsa) insan değildi. Ademe ruh üflendi ve birdenbire akıl yürütme yetisine sahip oldu" denilecek şekilde oluşmadı. 

Eğer ruhtan kasıt  bilinç ise bu konu biraz daha karanlıkta kalacaktır. Zira bilincin ne olduğu, diğer canlılarda olup olmadığı ve hatta sizden başka bir bireyin blince sahip olup olmadığı kesin değildir. Fakat fizikalist açıdan bakacak olursak bilinç dediğimiz şey farkındalıktır ve bizzat beyindeki nörolojik aktivitelere dayanır. Farkındalık da bir bireyin çevresinin farkında olmaısını gerektirir. Peki bir bireyin çevresinin farkında olduğunu nasıl anlayabiliriz: Elbette davranışlarından. Eğer birey çevresinde gerçekleşen şeylerden ders çıkarıyor, onları öğrenip bu yeni bilgiler sonucunda çıkarımlarda bulunuyorsa ve hatta davranışlarını bu bilgiye göre düzenliyorsa o bireyin çevresinin farkında olduğunu söyleyebiliriz. Bu şekilde tanımlandığında bilinç kavramı ve doğal olarak ruh kavramı yine insan türüne özgü bir özellik olmaktan çıkacaktır. Çünkü çok sayıda deney bize diğer canlı türlerinin buna benzer bir öğrenme mekanizmasının olduğunu göstermektedir. Gerek B. Bertram'ın devekuşlarına yönelik gözlemleri(1), gerek M. Elgar'ın serçelerin karar alma mekanizması üzerine yazdığı makaleler(2), gerek Cheney ve Seyfarth ikilisinin vervet maymunlarının iletişimine dair elde ettikleri bilgiler(3) bize farkındalığın ve öğrenmenin diğer canlı türlerinde de bulunduğunu gösteriyor. 

O halde diyebiliriz ki insan türünü diğerlerinden ayıran özellik, inançlıların deyimiyle ruhun işlevi, söz konusu incelemelet doğrultusunda mümkün gözükmemektedir. Sizin de "insanı insan yapan ruhtur" deyiminizden vazgeçmeniz gerekiyor. Zira doğanın bir parçası olmanın verdiği haz hem doğa bilimlerine ilgiyi daha fazla arttırıyor hem de insanın çok daha fazla merak etmesini sağlıyor.


NOTLAR:

1- Bertram, B.C.R. (1979). "Ostriches recognise their own eggs and discard others". Nature 279 (5710): 233–234.

2- Mark A. Elgar, The Establishment of Foraging Flocks in House Sparrows: Risk of Predation and Daily Temperature, Behavioral Ecology and SociobiologyVol. 19, No. 6 (1986), pp. 433-438

3- Dorothy L. Cheneya, Robert M. Seyfarth, Assessment of meaning and the detection of unreliable signals by vervet monkeys, Animal Behaviour, Volume 36, Issue 2, April 1988, Pages 477–486