Temel Kozmolojik Argüman

Evrenin sebebi olduğundan yola çıkarak tanrıya kanıt sunma girişimi düşünürler arasında "Kozmolojik Argüman" olarak yer edinmiş, nesiller boyunca filozoflar tarafından irdelenmiş, savunulmuş, eleştirilmiş, güncellenmiş bir argümandır. İslam Alimleri tarafından "Hudus Delili" adı altında sunulmuş olan bu kanıt, günümüzde birçok versiyonuna sahiptir. Örneğin William Lane Craig, bu argümanı "Kelam Kozmolojik Argüman" savunan modern felsefecilerdendir. Leibniz ise "Kipsel Kozmolojik Argüman" adı altında bir kanıtlama türünü savunmuştur. Bu yazıda Temel Kozmolojik Argümanı ele alacağım. Kelam ve Kipsel Kozmolojik Kanıtlar ise diğer yazıların konusu olacak.

Argümanın Sunuluşu

Temel kozmolojik argüman en anlaşılır haliyle şu şekildedir:

1.Evren vardır 

2. Varolan her şeyin bir sebebi vardır. 

3. Eserler, nedenlerden sonra gelirler 

4. Nedensellik zinciri zamanda sonsuza kadar gidemez 

5. Nedensellik zinciri sonsuza gidemezse, demek ki bir ilk sebep olmak zorundadir. 

6. Tanrı, sebebi olmayan ilk sebep demektir. 

7. Demek ki Tanrı vardır.

Bahsettiğim gibi, bu kanıtlama türü kozmolojik argümanın en basit halidir. Argümanın güncellenmiş versiyonu, daha farklı eleştiriler maruz bırakılabilir. Şimdi bu kanıtlamanın hatalarına bir göz atalım.

Sebebin Sebebi

Öncelikle eğer, 2. madde doğru kabul edilirse bu sefer "Varolan her şeyin bir sebebi varsa sebebi olmayan bir şey yoktur. Dolayısıyla sebepsiz ilk sebep diye bir şey var olamaz. O halde 6. önerme hatalıdır." demek zorunda kalırız. Eğer gerçekten her şeyin bir sebebi varsa bu sefer tanrının da sebebini aramamız gerekir. Eğer tanrının sebebini aramıyorsak, varolan her şeyin bir sebebi olmalıdır öncülüne karşı çıkmış oluruz.

2. ve 6. maddeye bakalım:

-Varolan her şeyin bir sebebi vardır.
-Tanrı, sebebi olmayan ilk sebeptir.

Dikkat edilince argüman 2. ve 6. argümanın çelişkisi yüzünden geçersiz olmalıdır. Bu durumda bir ateist ters kozmolojik adı altında şunu söyleyebilir:

1- Tanrının sebebi ya vardır ya yoktur. 

2- Varolan her şeyin bir sebebi vardır. 

3.1- Tanrının sebebi yoktur. 

3.2- Varolan her şeyin bir sebebi varsa ve tanrının bir sebebi yoksa, tanrı yoktur. 

4.1- Tanrının sebebi vardır. 

4.2- Sebebi olan bir tanrı yaratılmış bir tanrıdır. 

4.3- Yaratılmış bir tanrı, olmayan bir tanrıya eşdeğerdir (John Lennox'ın deyimi ile 'Yaratılmış bir tanrı yanılgıdır.') 

5- Varolan her şeyin bir sebebi varsa tanrı ya yoktur ya da yanılgıdır.

Bu durumda 2. argümanı kabul eden kişi, tanrının ölüm fermanını imzalamış kişidir. Eğer her şeyin bir sebebi varsa, argüman kendi içinde tutarsız sayılmalıdır. Eğer tanrının bir sebebi yoksa, aynı şekilde evrenin bir sebebi olmadığı savunulabilir.

Sonsuza Gitmek

Bir çok felsefeci ve fizikçi zamanda sonsuza kadar gitmede bir problem görmemektedir. Bu durumda 4. madde de eleştiriye açık bir maddedir.Kısaca "Zaman her zaman vardı." denilebilir. Eğer tanrı her zaman vardı derseniz bir materyalist size "Madde her zaman vardı" diyebilir. Eğer tanrının sonsuzdan beri varolduğunu düşünüyorsanız, bir ateist de aynı şeyi evren için ya da fiziksel şeyler için düşünebilir. Zamanın ve nedenselliğin sonsuza kadar geriye gittiğini ve bir 'ilk'in olmadığını savunabiliriz.

Evrenin sonsuzdan beri varolmadığını savunan kişiler, kanıt olarak "dinamik genişleyen evren" teorisini(popüler adıyla Big Bang Teorisini) sunmaktalar. Birazdan da çözüm önerilerini göstereceğim üzere, dinamik genişleyen evren yalnızca evrenin bir sebebi olduğunu gösterir, zamanın bir sebebi olduğunu göstermez. Bigbang'in bir sebebi olması hiçbir şeyi değiştirmez. Ondan öncesini bilemiyor oluşumuz, onun tanrısal bir sebebi olduğunu kanıtlamaz. Zira evrenin fiziksel bir sebebi olmuş olabilir. Büyük patlamadan öncesini anlamak çin bir çok argüman ortaya atılabilir.

Örneğin, evren daha önce varolan bir evrende oluşan bir karadelikten oluşmuş olabilir. Karadelik uzay zamanın bükülmesidir ve karadelikte bir tekilliğe ulaşılacaktır. Evrenin genişlemesinde geriye gidersek planck zamanında evren bir tekillikti. O halde karadeliğin içindeki bir tekillik yepyeni fizik kurallarının geçerli olduğu yepyeni bir evreni neden yaratmasın? Eğer evrenimizden önce bir evren varsa (ki bu oldukça olasıdır) ve bu evrende bir karadelik oluşmuşsa, bu karadelik evrenimizi yaratmış olabilir. Peki ya o karadelik nasıl oluşmuştur? Kendinden önce gelen bir evren buna sebep olmuştur. Peki ya o evren nasıl oluşmuştur? Kendinden önce gelen bir karadelik buna sebep olmuştur. Bu sonsuza kadar geriye gidebilir. Bu durumda zamansal bir başlangıç olmadan sonsuza kadar geriye gidebiliriz. Eğer evren ve karadelik geçmişi;

... Evren > Karadelik > Evren > Karadelik > Evren

şeklinde ise, zamansal bir sonsuzlukta geçmişe gidilebilir. Bu durumda bir ilk neden varolmayacaktır.

Bir başka şekilde açıklamak gerekirse belki evren genişleyecektir. Tüm yıldızlar çöktüğü zaman evrendeki her şey kara delik tarafından yutulacaktır ve tekrar bir tekilliğe ulaşılacaktır. Bunun sonucunda bigbangin sebebi evrenin daha önceden genişlemiş olup daha sonra çökmesi oluyor. Evrenimiz, kendinden önce gelen bir büyük patlama serüveninin sonucu olabilir. Bu kuram, sonsuz sayıda patlamanın birbiri ardından gelmesiyle uyuşabilir. Bu argümana cevap olarak evrenin daha hızlı genişlediği karşıt-tezi verilebilir. Fakat yine sonuç olarak her yıldız çökecektir ve evren karadeliklerin hakim olduğu bir döneme girecektir. Kara delikler de birleşip tek bir tekillik oluşturabilir. Evrenin sonu bir şekilde geldiğinde, bu son yeni bir başlangıcın işaretidir. Kim bilir...

Bir başka argüman da beyaz delikler olacaktır. Belki evren bir beyaz deliğin enerji boşaltması olayıydı. Şu an beyaz delikler kesin olarak gözlemlenemediği için es geçiyorum. İleride bu konuda daha geniş bir irdeleme yapabilirim.

Evren genişlediğine göre bir zamanlar bir atomdan daha küçüktü diyebiliriz. Bu da evrenin bir zamanlar kuantum kurallarıyla yönetildiğini varsayar. O halde evreni oluşturan tesadüfi kuantum dalgalarından biri olabilir. Bu dalgalanmaların bir sebebi yoktur. Belki de evrenin sebebi bir sebepsiz kuantum dalgalanmasıdır. Hiç değilse bu, sebepsiz bir tanrıdan daha rasyonel gözüküyor

Şu an madde ve anti madde birbirlerini sıfırlayacak konumdalar. O halde evrenin başlangıcı madde ve antimaddenin bir denge konumu varsayıldığında, madde ve anti maddeden eşit miktarda bulunuyordu. Burada bir simetri söz konusu oluyor. Bu simetrinin bozulması evreni oluşturmuş olabilir. (Anlattığım son iki maddeyi daha önce 'Neden Hiçlik Yerine Bir Şey Var?' başlıklı yazıda anlatmıştım. Isteyenler o yazıyı okuyup bilgi sahibi olabilir.)

Ve son argüman en karmaşık en akla uygun en bilimsel olanı: Tanrı ol demiştir ve olmuştur.

Bu sonuncusu da fazla bilimsel gelmiş olmalı...

Burada savunulan kozmolojik sonsuz geçmişler, deneysel değildirler. Fakat bu spekülasyonlar fiziksel şeylerin sonsuzdan beri varolabileceğini göstermek bakımından yararlıdır.

Ockham'ın Usturası

Şu ana kadar yalnızca 'varolan şeylerin bir sebebi varsa tanrının da sebebi olmalıdır, tanrının sebebi yoksa aynı şey evren için de düşünülebilir' tezi ile “fiziksel süreçlerin sonsuzdan beri geriye gittiği düşünülebilir” tezini sundum. Fakat bir diğer önemli nokta ise bu iki görüşten hangisinin daha doğal ve daha rasyonel olduğunu sunma problemidir. Sonsuzdan beri varolan şey tanrı mıdır, fiziksel süreçler mi? Bir çeşit evrenler silsilesi içinde geriye gitmek mi daha rasyoneldir, yoksa 'Her şeyin başı Tanrıdır!' sözüne sığınıp sorunu kökünden kesip atmak mı? Ben, fiziksel süreçlerin sonsuz olduğunu savunmanın daha rasyonel olduğu görüşündeyim. Bunu açıklamak için Ockham'ın usturasını kullanacağım.

Adını ortaçağ dünyasında yaşayan Ockham'lı William'dan alan bu prensip kabaca şu şekildedir: gereksiz karmaşıklıktan kaçının ve en basit açıklamayı seçin. Eğer bir sorun karşısında iki farklı teorik çözüm varsa, içlerinden en basit olan seçilmeli, karmaşık olan ustura ile kesilip atılmalıdır. Bu ilkeye göre birden fazla açıklama gözlemsel ve deneysel sonuçlar ile uyumlu ise ve rakip varsayımlar arasında seçim yapmak için deneysel kanıtlar yoksa, en basit varsayımı en olası doğru varsayımdır.


Örnek vermek gerekirse İstanbul'da, güneşli bir günde dolaşmaya çıktınız ve kafanıza kuş pisledi. Bu durumda olayı :


a- Kuşun pislemesi, bugün şanslı olduğunu anlamanı sağlayan ve gidip bir piyango bileti almana teşvik eden ilahi bir işarettir.
b- Pisleyen bir kuşun altından geçtiniz.


Teorilerinden ikisi ile de açıklayabilirsiniz. Fakar bu prensibe göre varlıklar gerekmedikçe çoğaltılmamalıdır, karmaşıklaştırılmamalıdır. Bu durumda b şıkkındaki açıklama karşıt bir kanıt görmedikçe doğru kabul edilmelidir.


Şimdi bu ilkeyi yukarıdaki soru üzerinde kullanmaya çalışalım.

+O doğa yasalarını oluşturan ne? 

-Bilmiyorum, ne ? 

+Tabi ki tanrı... 

-Hmm, peki tanrıyı kim yarattı? 

+O yaratılmamıştır. 

-Madem tanrının yaratılmadığını düşünüyorsun doğa yasalarını yaratan birini neden arıyorsun ki ?

"Yaratılmayan şey evren midir yoksa tanrı mı?" sorusu karşısında ben de size; düşünen, karmaşık bir öze sahip, üstün hatta her şeyden daha üstün, her şeyi bilen, merhamet sahibi, kişisel bir şeyin sonsuzdan beri var olmasının mantıksızlığını anlatmaya çalışıyorum.

Siz bana "Doğa yasalarını kim yarattı?" diye sorduğunuz zaman,doğa yasalarının hep varolduğuna kimse tarafından yaratılmadığına, doğa yasalarını kim yarattı demenin daha güçlü bir sorun doğuracağına dikkat çekiyorum. Eğer tanrı yaratılmamış diyorsanız veya "Tanrıyı kim yarattı?" sorusu anlamsız diyorsanız ben de aynı şekilde "Doğa yasalarını kim yarattı sorusu anlamsızdır" diyorum. Üstelik doğa yasaları tanrıdan çok daha basittir, bu sebeple sonsuzdan beri varolan şeylerin doğa yasaları olması daha mantıklıdır.

Evren oldukça basit yapılardan ortaya çıkarak karmaşıklığa yürümüştür. Tanrı ise bir anda varsayılan ve evrenden çok daha kompleks olan “indirgenemeyecek” bir varlıktır. Dolayısıyla var olması, evrenden daha olasılık dışıdır. Öz bakımından "kişisel olmayan, herhangi bir kişisel sıfata sahip olmayan, herhangi bir şeyi bilmeyen, düşünme vafsı olmayan" bir evren, bu özelliklere sahip bir tanrıdan daha basittir. Bu durumda sebepsiz ilk neden yerine tanrı demek Ockham'ın usturası ile atılması gereken bir görüştür.

Sonuç

1- 'Varolan her şeyin bir nedeni var' öncülü kabul edildiğinde tanrının da sebebi olduğunu savunmanız gerekir. Bu durumda sebebi olan bir tanrıya inanıyorsunuz demektir. Sebebi olan bir tanrı ise kendi sıfatları ile çelişmiş olur.

2- "Tanrının sebebi yoktur" görüşü ile "Varolan her şeyin bir sebebi vardır" öncülleri çelişmektedir.

3- Nedensellik zincirinin sonsuzdan beri geriye gittiği (yukarıda da görüldüğü gibi) savunulabilir.

4- Büyük Patlama kuramı yalnızca evrenin bir sebebi olduğunu gösterir. Evrenin fiziksel bir sebebi olduğunu düşünmekte herhangi bir çelişki yoktur. Fiziksel spekülasyonlar incelendiğinde evrenin kendinden önceki sebepleri oldukça doğal durmaktadır ve bu bir tanrı varsayımından daha basittir.

5- Tanrının sonsuzdan beri varolduğunu savunan kişi, evrenin veya fiziksel süreçlerin sonsuzdan beri varolduğu görüşünün neden yanlış olduğunu açıklamadıkça temel kozmolojik argüman savunulamaz.

6- "Fiziksel şeyler sonsuzdan beri vardı" düşüncesi "Tanrı sonsuzdan beri vardı" düşüncesinden daha basit olduğundan tanrı varsayımı terkedilmelidir.